Диабетиклар

Ушбу касаллик диабет сифатида кенг танилган. Диабетнинг бир нечта турлари мавжуд, улар орасида 1- ва 2-турлари кўпроқ тарқалган ва маълум.

Диабетнинг кўпроқ тарқалган шакллари: 1- ва 2-турдаги диабет.

1-турдаги диабет кўпроқ 20 ёшгача бўлган ёшларда учрайди.   Бу аутоиммун касаллиги бўлиб, унда иммун тизими инсулин ишлаб чиқарувчи ошқозон ости бези ҳужайраларининг (бета-ҳужайралар) яллиғланишини келтириб чиқаради, бу эса уларнинг парчаланишига ва организмнинг ўз инсулинини синтез қила олмаслигига олиб келади.  Шунинг учун 1-турдаги диабети бўлган инсонлар инсулинга қарамли бўлиб, уни мунтазам равишда киритиб туришлари керак.  Кўпинча 1-турдаги диабетнинг ривожланишига генетик мойиллик ва бошқа омиллар олиб келади.  Диабетнинг бундай шакли 10% диабетикларда учрайди.

2-турдаги диабет одатда етук ёшда ривожланади ва инсулинга бўлган резистентликнинг тез ошиб бориши билан тавсифланади: организм инсулин ишлаб чиқаришда давом этади, лекин мушаклар каби тўқималар ва жигар каби органлар унга жавоб қайтармай қўяди.  Бу гипергликемия каби маълум бўлган қон тизимида глюкоза тўпланишини келтириб чиқаради.  Кечроқ босқичларда 2-турдаги диабетикларда ҳам инсулин синтези бузилиши мумкин, бу эса уларни инсулинга қарамли қилиб қўяди.  2-турдаги диабет ривожланиши хавфининг асосий омиллари семириш ва кам ҳаракатчан турмуш тарзи ҳисобланади, лекин генетик омиллар ҳам унинг ривожланишида ўз ролини ўйнаши мумкин.  Қарийиб 90% диабетиклар айнан шу туридан азият чекади. 2-турдаги диабет дунёда энг кенг тарқалган метаболик касаллик ва айрим мамлакатларда ўлимнинг етакчи сабабларидан бири ҳисобланади.

Диабет симптомлари

Диабетнинг классик аломатларига полиурия (кўп сийиш), полидипсия (ортиқча ташналик), толиқиш, ишлаш қобилиятининг пасайиши, вазн йўқотиш, кўриш қобилиятининг бузилиши, очлик ҳисси билан гипогликемия, совуқ тер ва тахикардия (юрак тез уриши), мушак тиришишлари, кўнгил айниши ва қусиш киради. Асоратлари гипогликемик шок, диабетик кетоацидоз ва гипергликемик кома бўлиши мумкин.
 
1-турдаги диабетда одатда классик аломатлар бўлади ва касаллик деярли ҳар доим диабетик кетоацидоздан бошланади.
 
2-турдаги диабет аксинча, секин-аста бошланади ва кўпинча классик аломатлари бўлмайди.  Диабет асоратлари асосан қон томирлардаги ўзгаришлар (микро- ва макроангиопатия) туфайли юзага келади ва уларнинг оғирлиги ташхис қилинмаган диабетнинг давомийлиги, метаболизм назоратининг сифати ва ёндош касалликларга боғлиқ бўлади.   2-турдаги диабет кўпинча бошлангандан кейин бир неча йил ўтиб ташхисланади, бу унинг оғирлиги юқори эканлигини тушунтиради.  Энг кўп тарқалган асоратлар: кўрликка олиб келиши мумкин бўлган диабетик ретинопатия, бўйрак етишмовчилигигача ривожланадиган нефропатия, невропатия, диабетик товон синдроми ва юрак-қон томир асоратлари.
 

Диабет диагностикаси ва терапияси

1- ва 2-турдаги диабет учун диагностик воситалар бир хил Бироқ, 1-турдаги диабетнинг симптомлари кўпинча кўзга аён бўлиб, тўсатдан пайдо бўлганлиги сабабли, қонда қанд миқдори дарҳол текширилади.  2-турдаги диабет, бошқа томондан, диабет ривожланишининг хавфи юқори бўлган инсонларни скрининг қилгандан кейин аниқланиши мумкин. Бундай инсонларга 35 ёшдан ошган ва ортиқча вазни, гиперхолестеринемияси, кам ҳаракатчан турмуш тарзи ёки оилавий диабет тарихи бўлган инсонлар киради.

Кўпроқ қўлланиладиган диагностика воситаларига қон ва сийдикда глюкоза даражасини ўлчаш, гликозирланган гемоглобинни аниқлаш (HbA1c, у охирги 2-3 ойда қондаги глюкозанинг ўртача даражаси ҳақида тасаввур беради), қонда инсулин даражасини ва сийдикда кетон таначаларининг даражасини ўлчаш ҳамда орал глюкозага толерант тест киради.   
 
Терапияга қуйидаги умумий чоралар киради: беморларга маслаҳатлар бериш, парҳез, хавф омилларини пасайтириш, орал антидиабетикларни қабул қилиш (сульфонилмочевина, бигуанидлар, глюкозидаза ингибиторлари, гуар) ва инсулин киритиш, айниқса 1-турдаги диабетда ва 2-турдаги диабетнинг асоратлар билан кечишида.
 
Иккиламчи касалликларни бартараф этиш учун диабетиклар барқарор метаболик ҳолатни ушлаб туришга интилишлари керак.