Минераллар ва витаминлар

Витаминлар, минераллар ва микроэлементлар кўплаб метаболик жараёнларда, биокимёвий реакцияларда ва мушаклар, органлар ишлашида ва ақлий жараёнларда иштирок этади.   Ушбу ёрдамчиларнинг аксарияти кўплаб вазифаларни бажаради ва машинадаги тишли ғилдирак каби тандемда ишлайди.
Барча озуқа моддаларни овқатдан олиш имконини бериб, табиат биз ҳақимизда қайғуриб қўйган.  Бироқ муаммо шундаки, ҳар ким ҳам уларни етарли миқдорда олавермайди.  Буларни кўплаб тадқиқотлар тасдиқлайди. 

Витаминлар - мустаҳкам саломатлик гарови.

Биз уларни кўрмаймиз ёки таъмини таътиб кўра олмаймиз, лекин улар бизнинг саломатлигимиз учун тенгсиз ҳисобланади.  Муҳим метаболик жараёнларни қўллаб туриш учун уларнинг суткалик дозасини истеъмол қилишнинг ўзи етарли.
Масалан, углеводлар овқатлардаги ёғлар ёки оқсилларни энергияга айлантиришга ёрдам беради, организмнинг ҳимоя меҳанизмларини кучайтиради ва гормонлар, ферментлар ва қон таначаларининг ҳосил бўлишига кўмаклашади.   Витаминлар бизнинг ақлий ва жисмоний қобилиятларимизни қўллаб-қувватлайди ва соғлом юрак-қон томири бўлиши учун муҳим.

Инсон организми кўплаб витаминларни мустақил равишда синтез қила олмайди, шунинг учун биз уларни овқат билан олишимиз керак. Бу жиҳатдан D витамини махсус ҳисобланади, чунки уни организм қуёш нури билан алоқа қилишда синтез қила олади.
Ёғда эрувчан ёки сувда эрувчан бўлган 13 та турли хил витаминлар мавжуд.
Ёғда эрувчан витаминларга А, D, Е ва К витаминлари киради, уларни организм фақат ёғлар билан ўзлаштириши мумкин. Ушбу витаминларни ҳар куни истеъмол қилиш зарурати йўқ, чунки улар ёғ қатламларида тўпланиши мумкин.
В1, В2, В6, В12 сувда эрувчан витаминлар, фолат кислотаси, биотин, пантотен кислотаси, ниацин ҳамда С витаминин билан ҳолат бошқача. Ушбу витаминларни доимий асосда қабул қилиш керак, чунки улар, В12 витаминидан ташқари, организмда кам миқдорда сақланади.

Ёғда эрувчан витаминлар:

• А витамини
• D витамини
• Е витамини
• К витамини

Сувда эрувчан витаминлар:

• С витамини
• В1 витамини
• В2 витамини
• В6 витамини
• В12 витамини
• Фолат кислотаси
• Биотин
• Пантотен кислотаси
• Ниацин

С витамини етишмаслигининг маълум мисоли цинга ҳисобланади. Узоқ давом этган рейсларда денгизчиларда цинга кузатилган, чунки уларнинг рациони етарлича даражада қашшоқ бўлган. 1776 йили Жеймс Кук жамоасининг рационига таркибида С витамини даражаси юқори бўлган тузланган карам ва лимонларни қўшган ва шундан кейин цинга билан камроқ касалланиш кузатилган.

Минераллар - кальций ва магний устуворликда 

Минераллар - бу ноорганик озуқа моддалари, уларни организм мустақил равишда ишлаб чиқара олмайди.
Инсон танасининг қарийиб 35% минераллардан иборат эканлигини билармидингиз?
Минераллар организмда кўплаб функцияларни амалга ошириш учун зарур. 
Улар тишларимиз ва суякларимизнинг асоси. Улар қон ҳужайралари ва гормонларни шакллантиришга ёрдам беради, қон ивишида, сигналлар узатишда иштирок этади, ферментлар ва кўплаб бошқа нарсаларни фаоллаштиради. 

Организмда уларнинг концентрациясига қараб, минераллар макроэлементлар ва микроэлементларга бўлинади.  Макроэлементларга 1 кг рана вазнига камида 50 мг концентрацияда учрайдиган минераллар киради.
Кальций ва магний, шубҳасиз, энг машҳур минералларга тааллуқли.   Кальций одатда суяклар ва тишларнинг саломатлигини англатади, болдир мушаклардаги тунги тиришишлар эса магний етишмаслигининг кенг тарқалган симптоми ҳисобланади.

Минераллар (макроэлементлар):

• Магний (Mg)
• Кальций (Ca)
• Калий (K)
• Натрий (Na)
• Хлор (Cl)
• Фосфор (P)
• Олтингугурт (S)

Маслаҳат: Минераллар сувда эрийди, шунинг учун мева ва сабзавотларни синчиклаб ювиш керак эмас. Шунингдек, уларни пишириш вақтини ҳам қисқартириш лозим.  Ммаҳсулотлар қайнатилган сувда минераллар қолиб кетиши туфайли, ушбу сувни қайла ёки шўрвалар тайёрлашда ишлатиш мумкин.

Микроэлементлар - темир истисно сифатида

Микроэлементлар - булар ҳам минераллар, аммо улар паст (микро) концентрацияларда учрайди - 1 кг тана вазнига 50 мг дан кам.  Инсон организми учун керак бўлган элементларга мис, цинк, марганец, молибден, хром, селен, кобальт, фтор, кремний, темир ва йод киради.

Қоидалар истиснолар бўлмайди: темирнинг концентрацияси қарийиб 60 мг ни ташкил қилса ҳам, у микроэлемент ҳисобланади.

Керакли микроэлементлар:

• Мис
• Цинк
• Марганец
• Молибден
• Хром
• Селен
• Кобальт
• Фтор
• Кремний
• Темир
• Йод

Микроэлементлар танқислигидан юзага келадиган яхши таниш бўлган касаллик - бу камқонлик, у темир етишмаслиги сабабли пайдо бўлади.  Менструация (қон йўқотилиши) ва ҳомиладорлик (темир болага узатилади) пайтида аёлларда толиқиш ва ишлаш қобилиятининг пасайиши кўп кузатилади. 
Инсоннинг овқат ҳазм қилиш тизими темирни ўсимлик маҳсулотларидан кўра ҳайвон маҳсулотларидан яхшироқ ўзлаштиради.  Темирнинг энг яхши манбалари товуқ жигари ва тухум сариғи ҳисобланади. Ошқовоқ уруғлари ва соя донларида ҳам ушбу микроэлемент мавжуд.

Маслаҳат: С витамини организм томонидан темир ўзлаштирилишига ёрдам беради.  Атиги бир стакан апельсин шарбати темирнинг ўзлаштирилишига ёрдам беради.